Lafrik di Sid

Répiblik di Lafrik di Sid Republiek van Suid-Afrika (af) Republic of South Africa (en)



Lanng ofisyèl	11 lanng ofisyèl
Kapital	Prétorya (administrativ) Le Cap (léjislativ) Bloemfontein (jidisyèr)
Siperfisi total	1 219 912 km²
Jantilé	Sidafriken
Popilasyon total	55 653 654 zab. (2016)

Lafrik di Sid, an fòrm lonng répiblik di Lafrik di Sid, sa roun péy ki sitchwé an èstrenmité ostral-a di kontinan afriken. So kapital administrativ sa Prétorya. Li sa frontalyé bò nò ké Nanmibi, Botswannan ké Zimbabwé, épi bò nòlès ké Mozanbik épi Swazilann. Lesoto sa pou so pa roun Léta anklavé annan téritwè sidafriken-an.

Lafrik di Sid ka konté 54 milyon di zabitan an lanmotché-a di lannen 2014 ki répati an 80,2 % di Nwè, 8,8 % di Koulòré, 8,4 % di Blanng ké 2,5 % di azyatik (sibkontinan Endjen). Nasyon ké fénotip, ki varyé toubonnman, Lafrik di Sid sa ensi atè Lafrik, péy-a ki ka prézanté pi gran pòrsyon-an di popilasyon ki nonmen Koulòré, blanng ké endjen. Li souvan aplé « nasyon lark an syèl », nosyon ki envanté pa larchévèk Desmond Tutu pou déziyen divèrsité-a di nasyon sidafriken-an é ki ranplasé konsèp-a di sosyété pliral ki anplwayé présédanman pa téyorisyen-yan di apartheid (1948-1991).

Jéyografi

Frontchè térès sidafriken-yan ka atenn 5 244 km (Botswana : 1 969 km; Lesotho : 1 106 km ; Nanmibi : 1 005 km ; Mozanbik : 496 km ; Swazilann : 438 km ; Zimbabwé : 230 km).

Klima

Klima réjyonnal-ya di téritwè sa :

Réjyon di Kap : klima méditérannéyen
Sid lès, réjyon di Durban : klima sibtropikal imid
Lakot atlantik : klima dézèrtik
Plato di nò : klima tropikal

Litoral

Lafrik di Sid ka konté 2 898 km di lakot.

Lonng-an di fasad-a di Latlantik, litoral-a sa plito régilyé ké lakot-ya ka mizouré 2 798 kilonmèt. Annan Namaqualand nou ka òbsèrvé roun lèsplorasyon floral pannan roun mwè, koté pli di 4 000 lèspès véjétal ka fléri an menm tan, lys, alowès, protea, etc. ant mi out ké mi sèptanm. Sa zonn sa tré touristik. Zonn di kap di Bon Lèspérans sa prensipalman roché épi tchèk kòlonni di mancho sa enstalé laba. Nou ka trouvé égalman zilé di Fòk Robben Island ki ka akéyi tchèk fòk ki ka vini prensipalman dipi Lantargtik.

Listwè

Koysan-yan, ki ka rougroupé Koykoy ké Bochiman, sa pronmyé zabitan-yan ki konnèt di Lafrik di Sid (40 000 anv. J.-K.).

Pronmyé pèp-ya di lanng bantou, ki ka vini orijinèlman di grassland kanmrounen atchwèl, ki ka atenn atchwèl provens-a di KwaZulu Natal bò'd lannen 500 di nou lè. Òbò Xe syèk, tchèk xhosas ka enstalé yékò annan réjyon-an di Fish River (Transkei).

An 1488 navigatò potidjé-ya Bartolomeu Dias ka atenn kap-a di Tanpèt (kap di Bon Lèspérans), ki swivi an 1497 pa navigatò potidjé Vasco de Gama ki ka lonjé lakot di Natal.

Lenplantasyon définitiv-a di éropéyen atè Lafrik di Sid ka daté di 1652 ké létablisman-an, pou kont-a di Konpangni olandé-a di Lenn oryantal, di roun èstasyon di ravitayman bò'd Kap ki dirijé pa Néyèrlandé Jan van Riebeeck.

An 1657, plizyò salaryé di konpangni-a sa otorizé établi yékò définitivman annan Kap alò ki tchèk katib sa dépòrté di Batavia ké Madagaskar pou palyé mank-a di lanmen-dòv asou plas. An 1688, 2 san huguenots fransé ka roujwenn 800 administré-ya di kontwè koumèrsyal é ka fondé Franschhoek. An 1691, kòlonni-a di Kap mété an plas.

Kiltir

Èspò

Annan donmenn èspòrtif-a, Lafrik di Sid sa sirtou konnèt pou so lékip di rigbi ké XV, ki majoritèrman jwé pa laklas-ya ézé ké blanng, ki nou ka rouprézanté tchèk jouwò tèl ki François Pienaar, Frik di Preez, Joost van der Westhuizen, André Venter, Os du Randt, Percy Montgomery, etc.

Tendai Mtawarira (pilyé) ké Bryan Habana(elyé) sa atchwèlman klasé parmi miyò jouwò-ya di monn.

Kòd

Lafrik di Sid gen pou kòd :

FA, soulon lis-a di préfigs di kòd OACI di laéropò,
RSA (Republic of South Africa), soulon lis-a di kòd péy di CIO,
SF, soulon lis-a di kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2,
ZA, soulon lis-a di kòd entèrnasyonnal di plak minéralojik,
ZA, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis di kòd péy), kòd alpha-2,
.za, soulon lis-a di Entèrnèt TLD (top level domain),
ZAF, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis di kòd péy), kòd alpha-3,
ZAF, soulon lis-a di kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3,
ZS, ZT ké ZU, soulon lis-a di préfigs OACI é di limatrikilasyon di laéronnèf.