Ouzbékistan

Répiblik di Ouzbékistan Oʻzbekiston Respublikasi (uz)
Lanng ofisyèl	Ouzbek (lanng ofisyèl), ris (konminikasyon enterétnik)
Kapital	Tachkent
Siperfisi total	448 978 km²
Jantilé	Ouzbek
Popilasyon total	37 545 167 zab. (2024)

Ouzbékistan, an form long Répiblik d'Ouzbékistan, an ouzbek Oʻzbekiston, Ўзбекистон é Oʻzbekiston Respublikasi, Ўзбекистон Республикаси, é en russe Узбекистан é Республика Узбекистан, sa roun péyi di Lazi santral di pli di 37,5 milyon di zabitan (2024).

Ouzbekistan, ofisyèlman Repiblik Ouzbekistan, se yon peyi doubl ki pa gen bò lanmè ki sitiye nan Azi Santral. Li te antoure pa senk peyi: Kazakhstan nan nò, Kyrgyzstan nan nòdès, Tajikistan nan sidès, Afganistan nan sid, ak Tirkmenistan nan sidwès, sa ki fè li youn nan sèlman de peyi doubl ki anklanche sou Latè, lòt la se Liechtenstein. Peyi a gen yon popilasyon de plis pase 37.5 milyon dola, ki fè li peyi ki pi abitan nan Azi Santral. Ouzbekistan se yon manm nan Òganizasyon Eta Turkic yo. Ouzbek, moun Ouzbek pale, se lang ofisyèl la ak majorite moun ki rete pale, pandan y ap Ris ak Tajik se lang minorite enpòtan. Islam se relijyon dominant, e pifò Ouzbek yo se Mizilman Sunni.

Premye kolon ki anrejistre nan peyi sa ki modèn Ouzbekistan se te nomad lès Iranyen yo, ke yo rekonèt kòm Scythians, ki te fonde wayòm nan Khwarazm, Bactria, ak Sogdia nan 8yèm-6yèm syèk BC, osi byen ke Fergana ak Margiana nan 3yèm syèk BC - 6yèm syèk AD. Zòn nan te enkòpore nan Anpi Achemenid la epi, apre yon peryòd nan règ Greco-Bactrian ak pita pa Anpi Sasanian, jouk konkèt Mizilman peyi Pès la nan setyèm syèk la. Konkèt Mizilman yo byen bonè ak Anpi Samanid ki vin apre yo te konvèti pifò moun yo nan patizan Islam. Pandan peryòd sa a, vil yo te kòmanse rich nan wout swa a, e yo te vin tounen yon sant nan Laj Golden Islamik la. Dinasti Khwarazmian lokal la te detwi pa envazyon Mongòl la nan 13yèm syèk la, ki mennen ale nan yon dominasyon pa pèp Mongòl. Timur nan 14yèm syèk la te etabli Anpi Timurid la. Kapital li te Samarkand, ki te vin tounen yon sant syans anba règ Ulugh Beg, ki te bay nesans Timurid Renesans la. Kipchak Shaybanids te konkeri teritwa yo nan dinasti Timurid nan 16yèm syèk la. Konkèt Anperè Babur nan direksyon lès te mennen nan fondasyon Anpi Mughal nan peyi Zend. Pifò nan Azi Santral te piti piti enkòpore nan Anpi Ris la pandan 19yèm syèk la, ak Tashkent vin sant politik la nan Ris Turkestan. An 1924, delimitasyon nasyonal te kreye Repiblik Sosyalis Sovyetik Ouzbek la kòm yon repiblik Inyon Sovyetik. Li te deklare endepandans kòm Repiblik Ouzbekistan an 1991.

Ouzbekistan se yon eta eksklizyon, ak yon gouvènman konstitisyonèl semi-prezidansyèl. Ouzbekistan genyen 12 rejyon (vilayats), vil Tashkent, ak yon repiblik otonòm, Karakalpakstan. Pandan ke òganizasyon non-gouvènmantal yo te defini Ouzbekistan kòm "yon eta otoritè ki gen dwa sivil limite", refòm enpòtan anba dezyèm prezidan Ouzbekistan an, Shavkat Mirziyoyev, te fèt apre lanmò nan premye prezidan an, Islam Karimov. Akòz refòm sa yo, relasyon ak peyi vwazen yo nan Kyrgyzstan, Tajikistan, ak Afganistan te amelyore anpil. Yon rapò Nasyonzini an 2020 te jwenn anpil pwogrè nan direksyon pou reyalize Objektif Devlopman Dirab Nasyonzini yo

Ekonomi Ouzbek la nan yon tranzisyon gradyèl nan ekonomi an mache, ak politik komès etranje ki baze sou sibstitisyon enpòte. Nan mwa septanm 2017, lajan peyi a te vin konplètman dekapotab nan pousantaj mache. Ouzbekistan se yon gwo pwodiktè ak ekspòtatè nan koton. Avèk enstalasyon gwo jenerasyon pouvwa ki soti nan epòk Sovyetik la ak yon rezèv ase gaz natirèl, Ouzbekistan te vin pi gwo pwodiktè elektrisite nan Azi Santral. Soti nan 2018 rive 2021, repiblik la te resevwa yon Evalyasyon kredi souveren BB− pa Standard and Poor (S&P) ak Fitch Ratings. Enstitisyon Brookings te dekri Ouzbekistan kòm li te gen gwo byen likid, gwo kwasans ekonomik, dèt piblik ki ba, ak yon GDP ki ba per capita. Ouzbekistan se yon manm nan Commonwealth Eta Endepandan (CIS), Nasyonzini (ONU) ak Òganizasyon Koperasyon Shanghai (SCO).