Pannanman

Di Wikipédja
Répiblik di Pannanman
República de Panamá (es)
 
Lanng ofisyèl Èspangnòl
Kapital Pannanman
Siperfisi total 75 420 km²
Jantilé Pannanméyen
Popilasyon total 3 753 142 zab. (2017)

Pannanman, an fòrm lonng répiblik di Pannanman (an èspangnòl : Panamá é República de Panamá), sa roun péy di 75 420 km2 ki sitchwé à èstrenmité sid-a di Lanmérik santral, asou lism-an di Pannanman. Li sa limitròf di Kosta Rika é di Lakolonbi, don li té ka fè ròtfwè pati. Péy-a sa péplé di 3 657 024 zabitan an 2015.

Kannal-a di menm non, kannal di Pannanman ròtfwè anmériken, sa jòdla roun sours majò di finansman pou Léta pannanméyen-an. Oun dé èspésifisité di péy asou plan politik-a sa ki li té rounonsé à ganyen roun larmé pwisan o profi di protègsyon di so anvironnman ; a osi péy-a don pli gran propòrsyon-an sa kouvri pa dé park natirèl nasyonnal.

Listwè[chanjé | Chanjé wikikod]

Kart di Pannanman.

Kristòf Kolon ka touché lakot pannanméyen-yan pannan so katriyenm vwèyèj, o kour dikèl li ka lonjé lakot-ya di Londiras jouk lism-an di Pannanman. 24 févriyé 1503, Kolonb ka fondé roun dé pronmyé létablisman èspangnòl an téritwè kontinantal, Santa María de Belen, ki ka lésé charj-a di sa dannyé pou so frè Bartolomé tandi ki li ka roupati pou Lèspangn ka doumandé di ranfò pou pourswiv kòlonnizasyon-an. Anvaysò èspangnòl-ya ka antré pa laswit-a an konfli ké Endjen-yan, é à laswit-a di plizyò atak vigtoryé dé Endjen, Santa María de Belen sa abandonnen pa so zabitan-yan ki ka anbarké yé pou Lèspangn.

Péryòd kolonbyen : 1821-1902[chanjé | Chanjé wikikod]

Pa Lagèr-ya di lendépandans ispanno-anmériken (1810-1825, Lakolonbi, ki entégré annan vis-rwèyèlté di Pérou (1542-1824), épi rataché à sa di Nouvèl-Grénad, ka séparé so kò di Lèspangn. Réjyon-an ka fè pati di Gran Kolonbi an 1821-1831.

Léta souvren di Pannanman (1855-1886) ka roudivini Départman di Pannanman (1886-1903), ki ka mété finisman à Lagèr dé Mi Jour(1899-1902).

Lendépandans an 1903 : répiblik di Pannanman[chanjé | Chanjé wikikod]

Alò ki Lakolonbi sa plonjé annan lagèr sivil-a, dé endépandantis ki soutni pa Létazini-ya ka déklaré lendépandans di Pannanman di Lakolonbi 3 novanm 1903. Navir-ya di lagèr anmériken ka ankré à l’abord dé lakot ka entèrdi tout lentèrvansyon di larmé kolonbyen-an. 18 novanm 1903, atè New York, sa siyen Trété Hay-Bunau-Varilla, ki ka fè di Pannanman roun protègtora.

Jéyografi[chanjé | Chanjé wikikod]

Zimaj satélit-a di Pannanman.

Pannanman sa roun péy di Lanmérik santral, ki antouré pa lanmè-a dé Karayb, loséyan Pasifik, Lakolonbi ké Costa Rica.

Pannanman sa travèrsé pa kannal-a di Pannanman. Sa péy ganyen roun sipèrfisi di anviron 75 420 km2, sa ki konparab à enpé mwen di dizyenm di sipèrfisi-a di Chili. Pannanman, pa so sitchwasyon annan lism-an ka lyannen Lanmérik di Nò ké Lanmérik di Sid, ka tchipé roun sitchwasyon èstratéjik.

Lags di kouminikasyon ké transpò[chanjé | Chanjé wikikod]

Kannal di Pannanman[chanjé | Chanjé wikikod]

Roun kannal entèroséyannik ki lonng di 79,6 km ki ka travèrsé péy-a, di Nò o Sid, ka pèrmèt di alé pa bato di loséyan Atlantik-a vya lanmè dé Karayb à loséyan Pasifik-a ké envèrsman, san kontòrnen Lanmérik di Sid pa Latè Difé o sid di Chili. Li ka ofri roun gen di tan konsidérab pou transpòrtò maritim-yan, trajé-a ki ka douré di lwit à dis lò.

Frontchè térès[chanjé | Chanjé wikikod]

Frontchè térès-ya sa di roun londjò total di 555 km

  • 330 km ké Costa Rica
  • 225 km ké Lakolonbi
    • Trété Victoria-Vélez ka délimité frontchè térès-a ant Lakolonbi ké Pannanman.

Frontchè maritim[chanjé | Chanjé wikikod]

Pannanman sa benyen pa loséyan Atlantik-a o Nò é loséyan Pasifik-a o Sid. Londjò-a dé lakot-a di Pannanman sa di 2 490 km.

  • Trété Liévano-Boyd ka délimité frontchè maritim-an ant Lakolonbi ké Pannanman.

Kiltir[chanjé | Chanjé wikikod]

Èspangnòl-a sa linik lanng ofisyèl di péy, legs di kòlonnizasyon èspangnòl-a, mé roun pati enpòrtan di popilasyon-an ka métrizé égalman annglé-a, difèt dé lyannaj tré étrwè, an politik kou ékonnonmik, ki antrétni ké Létazini-ya. Èspangnòl-a konvèrti endijenn-yan ké katib afriken ké yé désandan o katolisism, jòdla òkò tré prézan. Soupannan de rès di rélijyon endijenn ké afriken toujou ka ègzisté. Pannanman ka konté ounlo dans di lorijin afriken.

Kòd[chanjé | Chanjé wikikod]

Pannanman gen pou kòd :

  • MP, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò ;
  • .pa, soulon lis-a dé Entèrnèt TLD (donmenn di pronmyé nivèl) ;
  • PA soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-2 ;
  • PA soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik ;
  • PAN, soulon lis-a dé kòd péy di CIO ;
  • PAN, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, alpha-3 ;
  • PAN, soulon nòrm-an ISO 3166-1 alpha-3 (lis dé kòd péy) ;
  • PM soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2.

Nòt ké référans[chanjé | Chanjé wikikod]

Lannègs[chanjé | Chanjé wikikod]