Lanmérik laten

Di Wikipédja
Kart dé péy di lanng ibérik (èspangnòl ké potidjé) ké ròt lanng laten (fransé), ki ka apartni à Lanmérik laten-an.

Lanmérik laten-an (èspangnòl : América Latina oben Latino américa ; potidjé : América Latina) sa jénéralman défini kou parti di Lanmérik annan lakèl péy-ya gen pou lanng ofisyèl dé lanng ronman, ki-lé-di dérivé di laten (èspangnòl, potidjé ké fransé). Lanmérik laten ka anglobé ensi Lanmérik ispannik-a, sèrten zilé dé Karayb, ensi ki kazi-totalité di Lanmérik di Sid é di Lanmérik santral. Byen ki fransé-a sa roun lanng ronman, téritwè-ya ki gen kou lanng ofisyèl fransé-a sa an jénéral pa rétni pou défini Lanmérik laten, jénéralman konsidéré kou fòrmen dé sèl péy endépandan don lanng ofisyèl-ya sa ronman ; kidonk « Lanmérik ispannik » an ajoutan Brézil, é pafwè Ayti, menm Puerto Rico oben Béliz.

Kou Lanmérik di Nò-a, popilasyon-an di Lanmérik laten sa étnikman divèrsifyé. Rélijyon-an ki prédonminant an Lanmérik laten sa kristchannism-an, prensipalman katolisism-an. Lanmérik laten-an gen roun sipèrfisi di anviron 20 010 600 km2, swé pli di 3,9 % di sirfas-a di Latè, ké 13,5 % di so sirfas émèrjé. An 2012, so popilasyon sa èstimen à pli di 600 milyon di zabitan.

Lorijin di lèsprésyon-an[chanjé | Chanjé wikikod]

Étimoloji ké aparisyon di lidé-a di Lanmérik laten[chanjé | Chanjé wikikod]

Batay-a di Puebla, 5 mè 1862, lò di Léspédisyon di Mègsik.

Lèsprésyon « Lanmérik laten » té itilizé pou pronmyé fwè-a pa powèt kolonbyen-an José María Torres Caicedo an 1856 é pa sosyalis chilyen-an Francisco Bilbao, toulédé pròch di Lamennais.

Konsèp-a di roun Lanmérik laten ka opozé so kò à roun Lanmérik anglo-s sagson ké protéstan té roupran pa lantouraj-a di Napoléon III. An 1861, a o non di défans-a di sa péy-ya « laten », ki konsidéré kou kiltirèlman pròch di Lafrans-a, ki anprò-a voyé roun lèspédisyon di Mègsik annan roun kontègs di panlatinism.

Définisyon di Lanmérik laten[chanjé | Chanjé wikikod]

Listwè ké périmèt di Lanmérik laten[chanjé | Chanjé wikikod]

Lèsprésyon « Lanmérik laten » pouvé fika divèrsman konprann, menm si définisyon-an di périmèt ki ka korèsponn pa toujou prési, kou ka konsidéré asé jénéralman ki Lanmérik laten sa konstitchwé di 19 péy, listé ki anba, san enkli sistématikman Puerto Rico, ki « asosyé » o Létazini.

Péy ki enkli annan Lanmérik laten[chanjé | Chanjé wikikod]

Péy Popilasyon Sipèrfisi Kapital Pli gran lavil Chèf di Léta
Larjantin 43,4 milyon 2 766 890 km2 Buenos Aires Buenos Aires Mauricio Macri
Bolivi 10,8 milyon 1 098 581 km2 Souk Santa Cruz de la Sierra Evo Morales
Brésil 206 milyon 8 547 877 km2 Brasilya São Paulo Michel Temer
Chili 16,6 milyon 756 950 km2 Santiago Santiago Sebastián Piñera
Kolonbi 48,4 milyon 1 141 748 km2 Bogota Bogota Juan Manuel Santos
Costa Rica 5 milyon 51 100 km2 San José San José Carlos Alvarado
Kiba 11,1 milyon 110 861 km2 La Havane La Havane Miguel Díaz-Canel
Lékwatò 16,2 milyon 283 560 km2 Quito Guayaquil Lenín Moreno
Gwatémala 14,3 milyon 108 890 km2 Gwatémala Gwatémala Jimmy Morales
Londiras 8,3 milyon 112 090 km2 Tegucigalpa Tegucigalpa Juan Orlando Hernández
Mègsik 119,7 milyon 1 972 550 km2 Mègsiko Mègsiko Enrique Peña Nieto
Nikaragwa 6,2 milyon 129 494 km2 Mannangwa Mannangwa Daniel Ortega
Pannanman 3,7 milyon 75 640 km2 Pannanman Pannanman Juan Carlos Varela
Paragwé 6,5 milyon 406 750 km2 Asuncion Asuncion Horacio Cartes
Pérou 30,4 milyon 1 285 220 km2 Lima Lima Martín Vizcarra
Répiblik donminiken 10 milyon 48 730 km2 Sen-Donmenng Sen-Donmenng Danilo Medina
Salvador 6,3 milyon 21 040 km2 San Salvador San Salvador Salvador Sánchez Cerén
Lourougwé 3,4 milyon 176 220 km2 Montevideo Montevideo Tabaré Vázquez
Vénézwéla 30,6 milyon 916 445 kmz Karakas Karakas Nicolás Maduro
TOTAL 608,2 milyon 20 010 636 km2

Téritwè ki pafwè enkli annan Lanmérik laten[chanjé | Chanjé wikikod]

Péy Popilasyon Sipèrfisi Kapital Pli gran lavil Chèf di Léta
Ayti 10,9 milyon 27 750 km2 Port-au-Prince Port-au-Prince Jovenel Moïse
Puerto Rico 4 milyon 8 870 km2 San Juan San Juan Donald Trump, gouvèlman Alejandro García Padilla. (N.B. : péy ki « asosyé » o Létazini)
Béliz 335 000 22 966 km2 Belmopan Belize City Colville Young

Démografi[chanjé | Chanjé wikikod]

Lenpòrtans di popilasyon-an[chanjé | Chanjé wikikod]

Lanng-yan an Lanmérik laten : an vèrt èspangnòl-a, an oranj potidjé é an blé fransé-a.

Péy di Lanmérik laten sa péplé di fason byen diféran, an partikilyé an tèrm di enpòrtans di popilasyon-an di chak péy. Ensi Brézil-a gan 220 milyon di zabitan ké Mègsik-a ka konté enpé pli di 119 milyon di zabitan, alò ki Lourougwé-a ka konté mwen di 4 milyon di zabitan. Dé péy ka posédé pli di 100 milyon di zabitan, Dé pli di 40 milyon, kat ròt ant 10 milyon ké 16 milyon, senk péy ka konté ant 5 ké 10 milyon di zabitan.

Lorijin di popilasyon-an[chanjé | Chanjé wikikod]

Popilasyon-an di Lanmérik laten sa égalman roumarkab pa divèrsité-a di so lorijin étnik-ya, pas kontinan-an - koté wonm-an aparèt bokou pli tardivman ki asou laplipa dé ròt kontinan - té wè rivé sigsésivman plizyò vag di pèpman di lorijin divèrs.

Popilasyon anmérendjen[chanjé | Chanjé wikikod]

Popilasyon anmérendjen-an sa isou di pèpman pré-kolonnyal. Sa popilasyon endjen-yan, orijinèr di Lazi, té masivman èstèrminen o moman di konkèt èspangnòl-a, an partikilyé o Mègsik, o kontak dé maladi ki vini di Léròp (tèl ki varyòl-a), okèl yé pa té pouvé opozé pyès défans natirèl.

Nòt ké référans[chanjé | Chanjé wikikod]

Wè osi[chanjé | Chanjé wikikod]