Pannyòl

Di Wikipédja
(Roudirijé dipi Èspangnòl)
Èspangnòl oben kastiyan
Péyi Larjantin, Bolivi, Lakolonbi, Costa Rica, Cuba, Chili, Lékwatò, Lèspangn, Gwatémala, Giné ékwatoryal, Ondiras, Mègsik, Nikaragwa, Pannanman, Paragwé, Pérou, Répiblik dominikenn, Salvador, LourougwéVénézwéla
Réjyon
Nonm di lokitò 570 000 000
Klasifikasyon di fanmi
Fanmi ▪ lanng endo-éropéyen
  • lanng romann
  • lanng ibéro-ronman
  • kastiyan
Kod di lanng
ISO 639-1 es
ISO 639-2 spa
ISO 639-3 spa
Kart
Kart
Léjann kart Répartisyon di èspangnòl-a annan monn-an.

Èspangnòl-a (an èspangnòl español), oben kastiyan (an èspangnòl castellano), sa roun lanng ronman ki palé atè Lèspangn é annan patché péy di Lanmérik ké ròt téritwè annan monn ki asosyé à roun monman di yé listwè ké Lanpir èspangnòl-a.

Lanng èspangnòl-a, isou di laten vilgèr ki palé otour di réjyon kantabrik-a, o nò di pénensil Ibérik-a, difizé so kò an swivan lèstansyon-an di rwéyonm di Kasti é fika mennen an Lafrik, annan Lanmérik é an Lazi Pasifik ké lèspansyon-an di lanpir èspangnòl-a ant xve é xixe syèk, sirkonstans istorik ki ka fè di li lanng ronman-an ki pli palé-a annan monn-an atchwèlman.

Karagtéristik[chanjé | Chanjé wikikod]

Kart Kronnolojik ki ka montré dévlopman-an ké lévolisyon-an dé lanng ki palé annan pénensil ibérik-a di lannen 1000 à nou jou.

Èspangnòl-a sa di manyen jénéral rété nétman arkayzan é ka doumòré ensi rélativman pròch di laten klasik é di italyen modèrn-an, ké lakèl li ka mentni roun sèrten dégré d'entèrkonpréyansyon. Ki ka apartni à sib-branche ibéro-ronman kou potidjé-a, èspangnòl-a ka pèrmèt égalman roun sèrten entèrkonpréyansyon ékri, é annan roun mwenn mizou oral, ké sala-a. Èspangnòl-a sa mòrfolojikman pròch di fransé, di fè di yé lorijin laten koumen, mé entèrkonpréyansyon-an ka rété toutfwè limité, byen ki fasilité à ékri pa karagtèr arkayzan-an du lòrtograf fransé-a.

Mòrfosentags[chanjé | Chanjé wikikod]

Èspangnòl-a ka patajé ké ròt lanng ronman-yan laplipa dé lévolisyon fonnolojik ké granmantikal karagtéristik di laten vilgèr, tèl ki labandon-an di kantité vòlkannik, pédi-a dé déklinézon ké disparisyon dé vèrb ka déponn.

Sistenm vèrbal[chanjé | Chanjé wikikod]

Di manyen jénéral, sistenm-an di konjigézon di èspangnòl-a sa rété mòrfolojikman ki tré pròch di laten.

Kat konjigézon laten-yan sa rédjwi à trwè an èspangnòl. Lenfinitif laten an -ĀRE, -ĒRE é -ĪRE ka divini rèspègtivman an èspangnòl -ar, -er é -ir ; trwézyenm konjigézon laten, an -ĔRE, sa roudistribiyé ant dézyenm ké trwézyenm konjigézon di èspangnòl-a, -er ké -ir (legz. : FACĔRE > hacer, DICĔRE > decir).

Èspangnòl-a ka konsèrvé ké roun gran vitalité so pasé senp, isou di parfè laten, ki ka tann à fika ranplasé pa dé fòrm annalitik annan ròt lanng ronman.

Lékritir[chanjé | Chanjé wikikod]

Kou ròt lanng ronman-yan, èspangnòl-a adopté lalfabé laten-an é ka roukouri à dé djakritik é di digranm pou konplété li. Lagsan ékri, ki itilizé an èspangnòl modèrn pou marké vwéyèl tonnik-a annan sèrten ka, oben pou distengé sèrten onmonnim, té fika itilizé di manyen èspontannen jouk èstandardizasyon-an di yé lizaj à kréyasyon-an di Lakadémi rwèyèl èspangnòl o xviiie syèk. Di plis, u ka poté roun tréma annan di rar lokazyon, à savé annan laswit-ya güe é güi pou endiké ki u ka prounonsé so kò (pa lègzanp : bilingüe, « bilenng »).

Varyasyon ké djalèk[chanjé | Chanjé wikikod]

Djalèk di Lèspangn[chanjé | Chanjé wikikod]

Parmi modalité-ya ki pli roumarkab-ya di kastiyan ki palé an Lèspangn, nou pwé sité andalou (notanman karagtérizé pa prézans-a di seseo oben di ceceo soulon zonn-yan), mirsyen, castúo ké kannaryen.

Lèstansyon ké lizaj[chanjé | Chanjé wikikod]

Atè Léròp, èspangnòl-a sa lanng ofisyèl-a di Lèspangn (koofisyèl ki ka swiv réjyon otonnonm), koté li sa palé pa anviron 46 milyon di lokitò. Annan rès-a di Linyon éropéyen-an, nou ka rousansé bò'd 32 milyon di ispannofonn, an tré gran majorité parsyèl. Atè Jibraltar, li sa palé pa 77 % di popilasyon-an (50 % kou lanng matèrnèl). Atè Landò, li sa lanng-an ki itilizé pa près 40 % di popilasyon-an.

Distengsyon ant « èspangnòl » ké « kastiyan »[chanjé | Chanjé wikikod]

Tèrm-an « èspangnòl » sa roukonmandé pa Lakadémi rwèyèl èspangnòl (Real Academia Española, RAE), ké Lasosyasyon dé lakadémi di lanng èspangnòl-a antan ki dénonminasyon entèrnasyonnal di lanng-an. Toutfwè, sa lapélasyon sa oun ti bi anplwayé menm roujité annan dé péy koté èspangnòl-a was lanng ofisyèl-a, é koté tèrm-an di kastiyan sa préféré.

Nòt ké référans[chanjé | Chanjé wikikod]

Wè osi[chanjé | Chanjé wikikod]