Lakolonbi

Di Wikipédja

Répiblik di Lakolonbi
República de Colombia (es)

Flag of Colombia.svg Coat of arms of Colombia.svg
COL orthographic (San Andrés and Providencia special).svg
Lanng ofisyèl Èspangnòl
Kapital Bogota
Siperfisi total 1 141 748 km²
Jantilé Kolonbyen
Popilasyon total 49 100 000 zab. (2017)

Lakolonbi, an fòrm lonng répiblik di Lakolonbi (an èspangnòl : Colombia oben República de Colombia) sa roun répiblik konstitisyonnèl initèr ki ka konprann 32 départman. Péy-a sa sitchwé annan Nò-Lwès di Lanmérik di Sid ; li sa bòdé à lwès pa loséyan Pasifik-a ké Pannanman, o nò pa lanmè-a dé Karayb, à lès pa Vénézwéla ké Brézil, o sid pa Lékwatò ké Pérou. Lakolonbi-a sa 26e pli gran péy-a pa so sipèrfisi ké 4e an Lanmérik di Sid. Ké pli di 49 milyon di zabitan, Kolonbi-a sa 28e péy-a ki pli péplé-a di monn é 2e di tout péy-ya di lanng èspangnòl apré Mègsik. Lakolonbi-a sa roun mwéyen pwisans, 4e pli gran lékonnonmi di Lanmérik laten, ké 3e an Lanmérik di Sid. Prodigsyon-an di kafé di flèr, di lémrod, di charbon é di pétròl ka fòrmen prensipal sègtò-a di lékonnonmi kolonbyen-an. Labank HSBC ka èstimen ki Lakolonbi ké pouvé fè pati dé pi gran lékonnonmi mondjal an 2050.

Listwè[modifyé | modifyé wikikod]

Lakolonbi divèt so non à Kristòf Kolonb, « dékouvrò » di Lanmérik.

Kòlon èspangnòl-ya ka rivé annan sa réjyon òbò di 1500, yé ka trouvé dé tribi endijenn ki sa Chibchas (oben Muiscas) ké Tayronas, ki yé ka désimen é konkéri. Èspangnòl-a ka enplanté divèrs kòlonni, ki, plita, sa konvèrti an provens ki ka fondé Nouvèl-Grénad kou nwéyo an koumansman menm é, à pati di 1717, kou vis-rwèyèlté. Sala-a ka enkli divèrs provens ki té apartni jouk sa monman à jiridigsyon-an dé vis-rwèyèlté di Nouvèl-Lèspagn é di Pérou.

Lépok prékolonbyen[modifyé | modifyé wikikod]

Rado an dilò di kiltir Muisca. Lorijin posib di léjann-an di Eldorado.

Vèstij arkéyolojik-ya kou sa-ya d'El Abra ka endiké ki lokipasyon di moun di atchwèl téritwè kolonbyen-an ka roumonté ant 11 000 é 20 000 anv. J.-K. Chimen-yan ki swivi pa pèpman fika varyé, kou ka an témwagné répartisyon-an dé diféran fanmi lengwistik ké dévlopman kiltirèl-a (péryòd paléyoendjen, arkayk é fòrmativ). So sitchwasyon jéyografik ka fè di li roun koulwè di popilasyon ant Mézolanmérik, Karayb, Zann-yan ké danbwa anmanzonnyen-an.

Kòlonnizasyon èspangnòl[modifyé | modifyé wikikod]

A o kap di Vela ki pronmyé Èspangnòl-a, Alonso de Ojeda, ka dékouvri lakot-ya di Lakolonbi, an 1499.
Syèj di Kartajenn dé Lenn (1741).

Pronmyé kontak ant Éropéyen-yan ke atchwèl Lakolonbi te gen lyé à laswit-a di roun lèspédisyon ki koumandé pa Èspangnòl-a Alonso de Ojeda, ki mennen dipi pénensil-a di Guajira en 1499.

Douz lannen plita, Èspangnòl-ya té ka fondé Santa María la Antigua del Darién, yé pronmyé kòlonni asou kontinan anmériken-an épi, apré ki li ka ka konsolidé yé prézans annan zonn kotché-ya ké fondasyon-an di Santa Marta (1525) ké Kartajenn dé Lenn (1533), té ka koumansé lèsplorasyon-an dé réjyon entéryò, ké fondasyon-an di Popayán(1536) ké Bogota (1538).

Jéyografi[modifyé | modifyé wikikod]

Topografi di Lakolonbi.

Lakolonbi-a sa divizé an senk Gran réjyon natirèl : Karayb, Pasifik, Zann, Lorénoki ké Lanmanzonni ; annan chaken di yé, konpozisyon étnik, lanng, nouriti ké lagtivité ékonnonmik-ya sa tré divèrsifyé.

Zonn-yan ki pli péplé-ya sa : zonn-yan dé Zann koté ka trouvé so kò lavil-ya ki pli enpòrtan, notanman Bogota, Medellín, Bucaramanga, Cúcuta, San Juan de Pasto, Manizales, Pereira, Neiva, Ibagué ké Tunja épi zonn-an di lakot nò-a  : Karayb, koté ka trouvé so kò Barranquilla, Carthagène dé Lenn, Santa Marta, Sincelejo, Montería ké Valledupar(antrot). Trwézyenm lavil-a di péy, Cali, ka trouvé à frontchè-a dé zonn Pasifik ké anden.

Jéyografi fizik[modifyé | modifyé wikikod]

Rélyèf ké jéyoloji[modifyé | modifyé wikikod]

Sierra Nevada del Cocuy.

Téritwè kolonbyen-an ka étann so kò asou roun larj pati di plak sid-anmériken, koté ka trouvé so kò laplipa dé latè ki émèrjé, plak karayb o nò ké plak di Nazca à lwès.

Lakolonbi-a sa travèrsé di sid-lwès o nò-lès pa kòrdiyèr dé Zann. À pati di Né di los Pastos, masif ki sitchwé à frontchè-a di Lékwatò-a, sala-a ka divizé so kò an trwè branch, kòrdiyèr Ògsidantal, Santral ké Oryantal.

Kiltir[modifyé | modifyé wikikod]

Día de las Velitas(Jou dé piti bouji), roun dé lafèt tradisyonnèl atè Lakolonbi. A jou-a di louvriti-a di Lannwèl di péy.

Kiltir kolonbyen-an ka prézanté roun divèrsité dwèt à konfliyans-a di lenfliyans miltip annan listwè di péy : kiltir endijenn ki déja établi lò Èspangnòl-ya rivé, kiltir éropéyen-an (an partikilyé èspangnòl) ké kiltir afriken-yan ki enpòrté o kour di prosésis di kòlonnizasyon. Li ka patajé égalman sèrten tré fondanmantal ké ròt kiltir ispanno-anmériken, notanman o nivèl di rélijyon-an, di lanmizik-a, dé dans, dé varyan di lanng èspangnòl-a ki palé, ensi ki dé fèstivité oben ròt tradisyon.

Kòd[modifyé | modifyé wikikod]

Lakolonbi-a gen pou kòd :

  • CO, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis-a dé kòd péy), kòd alpha-2,
  • CO, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik,
  • CO, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2,
  • COL, soulon lis-a dé kòd péy di CIO,
  • COL, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3,
  • COL, soulon nòrm-an ISO 3166-1 alpha-3 (lis dé kòd péy),
  • HK, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf.

Nòt ké référans[modifyé | modifyé wikikod]

Wè osi[modifyé | modifyé wikikod]


South America (orthographic projection).svg Lanmérik di Sid
LarjantinBoliviBrézilChiliLékwatòGwiyannanLakolonbiLagwiyannLourougwéParagwéPérouSourinanmVénézwéla